Σύμφωνα με αυτήν, οι αντιδράσεις των ανθρώπων στα καταστροφικά συμβάντα καθίστανται πιο κατανοητές αν αναλυθούν οι συνθήκες υπό τις οποίες αναπτύσσονται. Οι φάσεις των καταστροφικών γεγονότων, ως προς τις ψυχοκοινωνικές επιπτώσεις τους στους ανθρώπους, μπορούν να διακριθούν στη φάση απειλής και προειδοποίησης για την έλευση του καταστροφικού κινδύνου, την καταστροφική περίοδο, την άμεση καταστροφική περίοδο και την απώτερη καταστροφική περίοδο.

Α. Φάση απειλής και προειδοποίησης (προκαταστροφική περίοδος)
Πρόκειται για τη χρονική περίοδο πριν την έλευση του καταστροφικού συμβάντος όπου υφίσταται τεκμηριωμένος κίνδυνος και κλιμακώνεται η ετοιμότητα του κρατικού μηχανισμού, των δυναμικών και των μέσων κλιματικής προστασίας. Το κοινό ενημερώνεται για την εμφάνιση του επικείμενου κινδύνου και δίδονται κατευθυντήριες οδηγίες για τους ενδεδειγμένους τρόπους αυτοπροστασίας έναντι της καταστροφής είτε τα μέσα μαζικής ενημέρωσης είτε από τοπικούς παράγοντες. Οι αντιδράσεις απέναντι στο φαινόμενο μίας καταστροφής ποικίλουν από την ενεργό προετοιμασία για την πρόληψη και το μετριασμό των συνεπειών μέχρι την άρνηση μίας ενδεχόμενης αυτοκαταστροφής.

Η απειλή επέλευσης ενός καταστροφικού συμβάντος προκαλεί άγχος το οποίο οφείλεται στο αίσθημα απειλής της ζωής και της ασφάλειας τόσο του ίδιου του ατόμου όσο και των κοντινών του προσώπων ή αντίστοιχα στην έλλειψη προηγούμενης εμπειρίας και προειδοποίησης.

Όταν το γεγονός συμβαίνει ξαφνικά με μικρή ή καθόλου προειδοποίηση τότε το σοκ και η σύγχυση η οποία προκαλείται είναι έντονα. Όταν αντίθετα υπάρχουν ακριβείς πληροφορίες, συγκεκριμένες οδηγίες και ήπια καθοδήγηση έχει παρατηρηθεί ότι μειώνεται το άγχος μπροστά στο επικείμενο γεγονός.

Β. Καταστροφική περίοδος
Είναι η χρονική περίοδος των πρώτων ωρών ή ημερών μετά την επέλευση του καταστροφικου γεγονότος. Οι ψυχολογικές αντιδράσεις που παρατηρούνται σε πληγέντες είναι ποικίλες:

1. Ψυχικό μούδιασμα το οποίο συνίσταται στην έκφραση έκπληξης, σαστίσματος και απάθειας. Η άρνηση, απομόνωση και έκφραση συναισθημάτων, που καταδεικνύουν τα θύματα δεν μπορούν να αποδεχθούν την πραγματικότητα, διαδέχονται την επιφανειακή ψυχραιμία από την οποία αρχικά διακατέχονταν.

2. Η άρνηση αποδοχής της πραγματικότητας αντικαθίσταται από έντονα συναισθήματα φόβου και ψυχοσωματικές αντιδράσεις, όπως ταχυκαρδία και μυικούς πόνους.

3. Διάχυτο άγχος το οποίο δυσχεραίνει τη δυνατότητα των πληγέντων να αποφασίζουν και δημιουργεί διαταραχές ύπνου. Συναισθήματα ανασφάλειας και άγχους αποχωρισμού από αγαπημένα πρόσωπα.

4. Ενοχές των ατόμων που επέζησαν, ενώ άλλοι συνάνθρωποι έχουν πεθάνει. Συνεχείς σκέψεις γύρω από το καταστροφικό γεγονός και αξιολόγηση της ορθότητας των ενεργειών, στις οποίες προέβησαν κατά τη διάρκειά του.

5. Επιθυμία συναισθηματικής απομόνωσης από τους συνανθρώπους ή επιθυμία διαρκούς επικοινωνίας με άλλους ανθρώπους.

6. Αμφιθυμία πληροφόρησης για τη σωματική ακεραιότητα των αγαπημένων τους προσώπων και των προσωπικών περιουσιών.

7. Υστερικές αντιδράσεις και ψυχοσωματικά συμπτώματα όπως παραισθήσεις, αποδιοργάνωση του λόγου, απώλεια χώρου-χρόνου.

Γ. Άμεση καταστροφική περίοδος
Είναι η χρονική περίοδος κατά την οποία η κατάσταση έχει σταθεροποιηθεί και παρέχονται πιο γραφειοκρατικοποιημένες μορφές ενίσχυσης της πληγείσας κοινότητας, διενεργούνται εκτιμήσεις ζημιών και καταβάλλονται αποζημιώσεις. Η περίοδος αυτή υποδιαιρείται σε δύο συμπεριφορικές φάσεις:

1. Την αρχική περίοδο η οποία ξεκινά την επόμενη ημέρα μετά την καταστροφή και διαρκεί λίγους μήνες, στην οποία επικρατούν συναισθήματα ευγνωμοσύνης για την κατάσταση ασφάλειας που βρίσκονται.

2. Την περίοδο αυτή διαδέχεται η περίοδος της απογοήτευσης ή της ανάνηψης από την αυταπάτη, όπου συνειδητοποιούνται πώς αρκετές από τις βλάβες που έχουν προέλθει από την καταστροφή είναι μόνιμες και αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα την εμφάνιση μετατραυματικών συμπτωμάτων. Τα τρία κύρια κύρια συμπτώματα των ατόμων που υποφέρουν από ψυχικό τραύμα είναι τα ακόλουθα:

– Αναβίωση του τραυματικού γεγονότος, με τους επιζώντες της καταστροφής να κατακλύζονται από τις σκέψεις του τραυματικού γεγονότος.

– Αποφυγή αναμνήσεων της καταστροφής μέσα από την αποφυγή επίσκεψης της τοποθεσίας που περικλείει αυξημένο κίνδυνο αναβίωσης του τραυματικού γεγονότος. Η διήγηση του καταστροφικού συμβάντος και η επαναφορά στην επιφάνεια αναμνήσεων του τραυματικού γεγονότος προκαλεί σωματικό μούδιασμα.

– Συνεχές άγχος και ταραχή, η οποία γίνεται αντιληπτή από τη στιγμή που τα άτομα αιφνιδιάζονται εύκολα και αντιδρούν με υπερβολικό τρόπο. Μετά το τραυματικό γεγονός του καταστροφικού συμβάντος, το άτομο εμφανίζει διαταραχές ύπνου, δεν μπορεί να κοιμηθεί εύκολα ή να μείνει ξύπνιο. Είναι πιο οξύθυμο από το σύνηθες και παρουσιάζει έντονη κυκλοθυμία. Ιδιαίτερα τα παιδιά αρνούνται να αποχωρισθούν τους γονείς τους και να πάνε σχολείο, ενώ εκφράζουν διαρκείς φοβίες οι οποίες σχετίζονται με την καταστροφή. Χαρακτηριστική φοβία αυτού του είδους αποτελεί ο φόβος απώλειας των γονεών και άλλων συγγενικών προσώπων.

Άλλα μετατραυματικά συμπτώματα αποτελούν η κατάθλιψη, η χρήση ουσιών, τα προβλήματα στις διαπροσωπικές σχέσεις, η ενδοοικογενειακή βία, τα προβλήματα στο εργασιακό περιβάλλον.

Οι πιο σοβαρές μετακαταστροφικές ψυχοπαθολογικές εκδηλώσεις που εμφανίζονται κατά τη διάρκεια της συγκεκριμένης περιόδου είναι οι εξής:

• Διαταραχή Στρες μετά από Ψυχοτραυματική Εμπειρία
• Γενικευμένη Αγχώδης Διαταραχή
• Παθολογικό Πένθος
• Μετα-τραυματική κατάθλιψη

Δ. Απώτερη μετακαταστροφική περίοδος
Περιλαμβάνει την χρονική περίοδο τουλάχιστον ενός έτους μετά την επέλευση του καταστροφικού γεγονότος. Κατά τη διάρκεια της περιόδου αυτής, ενώ πολλοί από τους πληγέντες έχουν επιλύσει τα κοινωνικά και παθολογικά τους προβλήματα, ένας μικρός αριθμός ατόμων συνεχίζει να υποφέρει από ψυχοπαθολογικά προβλήματα της άμεσης μετακαταστροφικής περιόδου.

Επιπλέον τα άτομα τα οποία δεν επέδειξαν συμπτώματα ψυχοπαθολογίας κατά τη διάρκεια προγενέστερων περιόδων, μπορεί στην τρέχουσα περίοδο, που οι πάσης φύσεως απώλειες γίνονται αισθητές, να εμφανίσουν σοβαρά σύμπτώματα άγχους και θλίψης. Κατά τη διάρκεια της περιόδου αποκαταστάσεως αυξάνονται οι απόπειρες αυτοκτονίας και η εμφάνιση συμπτωμάτων χρόνιας κοπώσεως, ενώ παρατηρείται έλλειψη όρεξης για εργασία και για την εκτέλεση καθημερινών δραστηριοτήτων και αδυναμία του ατόμου να σκεφτεί καθαρά.

Πηγή: «Το σύστημα παροχής Ψυχοκοινωνικών υπηρεσιών σε καταστάσεις έκτακτων αναγκών στην Ελλάδα», Καρούντζου Θ., Εθνική Σχολή Τοπικής Αυτοδιοίκησης, Τμήμα Πολιτικής Προστασίας, 2010. 

bovary.gr

Από τον Χάρη Πίσχο, Ψυχολόγο MSc – Υπαρξιακό Συστημικό Ψυχοθεραπευτή Psychologynow.gr